Ernesto Gonzalez Jr. yog tus thawj tswj hwm ntawm Casa Hispana, lub koom haum tsis muaj txiaj ntsig hauv Menasha, Wis. uas pab cov neeg Mev feem ntau hauv lub nroog Calumet, Outagamie thiab Winnebago. Gonzales, uas tau siv nws lub xyoo thaum ntxov ua haujlwm ua liaj ua teb tsiv teb tsaws chaw, yog tus tsim ntawm Casa Hispana. Nws tau tshwm sim ntawm no thaum Lub Peb Hlis 16, 2022, hauv Menasha. (Dan Powers/Appleton Post-Crescent)
Sijhawm Nyeem Ntawv: 7 feeb
TSHIAB Xov Xwm Lab logo

Daim no tsim tawm rau Xov Xwm Tshiab, ib lub koom haum xov xwm hauv zos hauv Northeast Wisconsin.

Microsoft tau muab kev txhawb nqa nyiaj txiag rau Greater Green Bay Community Foundation thiab Community Foundation rau cheeb tsam Fox Valley rau qhov kev pib no.

Thaum Carlos Muñoz tuaj txog hauv Tebchaws Meskas xyoo 1973, nws tab tom xav txog kev so so xwb.

Cov neeg hauv tsev neeg uas nyob hauv Aurora, Illinois, tau siv ntau xyoo los ntxias nws kom nyob hauv lub tebchaws, tab sis nws ntseeg tias nws muaj txoj haujlwm zoo hauv Mexico. 

"Tag nrho kuv tsev neeg nyob ntawm no," nws hais. "Kuv tsuas yog ib tus neeg nyob hauv Mexico, thiab kuv muaj txoj haujlwm ruaj khov ntawm National Bank ua tus accountant."

Thaum mus ntsib ntawd, nws tus kwv tij, Esteban de León, uas ua haujlwm ua tus saib xyuas ntawm lub Hoobkas, coj nws mus rau lub khw muag khau.

Xav paub, nws nug de Leon yog tias nws tab tom yuav khau tshiab. Tsis yog, nws tus tij laug teb tias, "Koj yog. khau kev nyab xeeb."

"Vim li cas kuv thiaj xav tau cov ntawd?" Muñoz nug.

"Kuv xav kom koj ua haujlwm ntawm lub Hoobkas rau ib lub lis piam," de León hais rau nws. "Yog tias koj nyiam, koj tuaj yeem nyob."

Carlos Muñoz Sr. ntawm Fond du Lac, Wis. thiab nws tus tub, Carlos Jr., sawv sab nraum Fond du Lac High School ntawm Hnub Xaiv Tsa xyoo 2014, uas leej txiv tau pov npav thawj zaug ua neeg Amelikas. (Fond du Lac Reporter)

Muñoz ua haujlwm rau ib lub lim tiam thiab tau txais nyiaj. Tom qab ntawd nws ua haujlwm rau lwm lub lis piam nrog ib hnub them nyiaj ua haujlwm dhau sijhawm.

“Hauv Mexico kuv tau ua haujlwm raws li nyiaj hli. Koj yuav ua hauj lwm 15 teev thiab yuav tsis tau nyiaj ntxiv. Ntawm no, hauv ob lub lis piam, kuv tau ua ntau ntxiv, "nws hais. “Kuv qhov kev xav tau hloov pauv. Kuv txiav txim siab nyob. "

Los ntawm Aurora, nws thiab nws tsev neeg tau tsiv mus rau Racine, Wisconsin thiab tom qab ntawd mus rau Oshkosh, qhov twg ob peb tus neeg Mev lossis Latinos nyob rau lub sijhawm.

Tab sis Oshkosh cov neeg Hispanic tau nce mus txog 3,000 tus neeg, lossis 4.4% ntawm nws cov pej xeem. Kwv yees li ib feem peb ntawm cov neeg nyob hauv tau tsiv mus rau lub nroog hauv kaum xyoo dhau los, raws li 2020 US Census.

Qhov kev hloov pauv hauv Oshkosh tau cuam tshuam thoob plaws sab qaum teb sab hnub tuaj Wisconsin, qhov chaw uas cov neeg Mev thiab Latino tuaj tshiab tau nce ntxiv nrhiav cov zej zog ntau tiam neeg uas muaj kev txhawb nqa.

Hauv Green Bay, lub tsev rau cov neeg Hispanic loj tshaj plaws nyob rau sab qaum teb ntawm Milwaukee, cov neeg Hispanic tsim muaj ntau dua 40% ntawm cov neeg nyob hauv cov zej zog uas poob hauv plaub qhov kev suav pej xeem ntawm lub nroog sab hnub tuaj. Yuav luag ib ntawm tsib tus neeg nyob hauv Green Bay tau txheeb pom tias yog neeg Mev nyob rau xyoo 2020 kev suav pej xeem.

Muñoz nyob rau sab qaum teb sab hnub tuaj Wisconsin rau tib lub laj thawj uas coj lwm tus neeg tuaj rau hauv cheeb tsam: Nws nrhiav kev ruaj ntseg los txhawb nqa nws tsev neeg thiab muaj txoj haujlwm zoo dua.

Tom qab tau txais daim ntawv tso cai vuam, nws ua haujlwm ntawm Oshkosh Corp. rau 35 xyoo ua ntej so haujlwm plaub xyoos dhau los. Xyoo 2014, tom qab tsiv mus rau Fond du Lac, nws tau los ua neeg xam xaj Asmeskas thiab tau pov npav thawj zaug hauv xyoo ntawd kev xaiv tsa lub Kaum Ib Hlis.

Hauv nws lub sijhawm so, Muñoz tau tsom mus rau kev tsim thiab txhawb nqa thaj av Hispanic zej zog. Nws muaj, txij li thaum xyoo 1990, tau teeb tsa Mexican kev ua koob tsheej zoo li Cinco de Mayo thiab hmo ntuj rau Mexican suab paj nruag, seev cev thiab khoom noj khoom haus uas nyiam cov neeg los ntawm thoob plaws cheeb tsam.

Muaj ntau tus neeg mus txog hnub no. Ntau tshaj 45,000 tus neeg Mev thiab Latino tam sim no nyob hauv Brown, Outagamie thiab Winnebago counties, nce 45% txij li xyoo 2010.

Lub Tsev Haujlwm Saib Xyuas Kev Suav Pej Xeem Meskas ua ntej lub hlis no tau lees paub qhov kev suav pej xeem xyoo 2020 tsis suav nrog ntau pawg, suav nrog Mev, uas nws tau kwv yees tias kev suav pej xeem tuaj yeem ploj 5% ntawm cov pejxeem.

Txawm li cas los xij, kev suav pej xeem pleev xim rau daim duab ntawm cov neeg Hispanic loj hlob sai uas suav nrog cov neeg tuaj tshiab thiab cov tsev neeg uas tau nyob ntawm no ntau tiam neeg. Qhov tseeb, thawj cov neeg Hispanic tuaj rau hauv lub xeev tau tuaj txog zoo ua ntej Wisconsin lub xeev.

Muaj keeb kwm ntev hauv Wisconsin

Thawj cov neeg hais lus Spanish yuav tuaj txog hauv Wisconsin thaum xyoo 1700s lig, thaum Spain tuav lub chaw nyob pem hauv ntej hauv St. Louis, kev tshawb fawb qhia. Cov tub rog tej zaum tau taug txuj kev nyuaj sab qaum teb ntawm Mississippi thiab Wisconsin tus dej, txawm hais tias cov kev mus los no tsis tau sau tseg.

Thawj tus neeg Mev tseem ceeb tau nyob hauv Milwaukee nrog nws tsev neeg hauv xyoo 1880: Raphael Baez, kws ntaus nkauj, kws sau ntawv thiab tus kws qhia ntawv, qhia Sergio Gonzalez, tus pab xibfwb ntawm Latino Studies ntawm Marquette University, hauv nws phau ntawv "Mexicans in Wisconsin."

Wisconsin tsis pom muaj kev tsiv teb tsaws chaw tseem ceeb mus txog rau xyoo 1920, thaum cov kev cai lij choj dhau los tom qab Tsov Rog Ntiaj Teb Zaum XNUMX txwv kev nkag tebchaws los ntawm cov teb chaws Europe sab qab teb thiab sab hnub tuaj. Cov tuam txhab lag luam thiab cov neeg ua liaj ua teb tau tig mus rau Mexico kom nrhiav tau qhov tshiab ntawm kev ua haujlwm qis.

Txog thaum nruab nrab xyoo 1920, ntau pua txhiab tus neeg Mev tau ua haujlwm hauv Tebchaws Meskas, suav nrog ntau txhiab hauv Wisconsin.

Lawv cov lej tau poob qis hauv xyoo 1930 vim tias kev ua haujlwm qhuav thaum lub sijhawm Kev Nyuaj Siab Loj, tab sis cov tswv lag luam rov tig mus rau Mexican cov neeg ua haujlwm thaum Ntiaj Teb Tsov Rog II - khaws cov liaj teb thiab cov chaw tsim khoom ua cov txiv neej tawm mus koom ua tub rog. 

Xyoo 1942 kev cog lus nrog Mexico tau ua txoj hauv kev rau txoj haujlwm uas coj cov neeg ua haujlwm qhua tuaj rau Tebchaws Meskas ntawm daim ntawv cog lus ua haujlwm luv luv. Cov tswv lag luam feem ntau tsis quav ntsej txog qhov kev xav tau rau cov nyiaj ua haujlwm ncaj ncees thiab kev tiv thaiv kev ntxub ntxaug. Qhov kev pab cuam tau coj 4 lab tus neeg ua haujlwm ntxiv rau lub nroog kom txog thaum qhov kev pom zoo xaus rau xyoo 1964.

Txawm hais tias kev ua liaj ua teb tau dhau los ua kev siv tshuab ntau zuj zus los ntawm lub sijhawm ntawd, Wisconsin kev lag luam ua liaj ua teb txuas ntxiv tso siab rau cov neeg ua haujlwm Hispanic uas tuaj txog hauv lub xeev. Hauv Lub Zos Qhov Rooj, lawv khaws cov txiv ntoo, ua zaub qhwv, taum, dib, qos yaj ywm thiab lwm yam qoob loo thoob plaws lub xeev. Lawv tu thiab sau cov ntoo Christmas.

Thiab Hispanic cov txiv neej thiab cov poj niam kuj tau los ua ib tug neeg ua hauj lwm tseem ceeb ntawm kev ua liaj ua teb, hauv canneries thiab hauv slaughterhouses.

Lwm pab pawg neeg Hispanic kuj tuaj txog.

Raws li Puerto Ricans tuaj rau Michigan los sau qoob loo hauv xyoo 1950, ntau tus neeg nyob hauv qhov chaw xws li Milwaukee thiab Chicago ntawm kev sau qoob loo. Lwm tus tau tsiv mus rau Wisconsin los ntawm Lorain, lub nroog muaj kev lag luam hauv Ohio.

Thaum xyoo 1953, ntau tshaj 2,500 Puerto Ricans nyob hauv Wisconsin, feem ntau hauv Milwaukee.

Cov Cubans tuaj txog hauv cov lej tseem ceeb hauv xyoo 1960 tom qab khiav tawm lub kiv puag ncig uas coj Fidel Castro los ua lub zog. Qee tus uas khiav mus rau Florida tau raug xa mus rau Fort McCoy ib ntus thiab, tom qab kuaj xyuas, tau tsiv mus rau Madison, Milwaukee thiab Green Bay.

Raws li lawv cov lej nce ntxiv, Hispanics hauv Wisconsin pom lawv tus kheej txoj haujlwm zoo dua los tawm tsam kev kho mob zoo dua. Yexus Salas, ib tug neeg yug hauv Texas, tiam thib peb ntawm Asmeskas los ntawm Wautoma, tau los ua tus neeg ua haujlwm tseem ceeb rau cov neeg ua liaj ua teb hauv xyoo 1960.

Ib tug txiv neej tuav tes nrog Yexus Salas, tus tsim ntawm Obreros Unidos lub koomhaum ua haujlwm, thaum lub sijhawm taug kev los ntawm Wautoma mus rau Madison, Wis. (Courtesy of Wisconsin Historical Society, WHI-93386)

Salas yawg yog ib feem ntawm lub nthwv dej thaum ntxov ntawm cov neeg tsiv teb tsaws chaw uas txhua xyoo ua raws cov qoob loo sab qaum teb, los ntawm Texas mus rau Wisconsin thiab tom qab ntawd rov qab mus rau sab qab teb rau lub caij ntuj no.

Nws niam nws txiv kuj yog neeg tsiv teb tsaws chaw. Tsev neeg xyoo 1959 tau nyob hauv Wautoma vim Salas txiv xav kom nws cov menyuam kawm ntawv tiav thiab mus kawm ntawv qib siab. Nws thiab nws tus tij laug tau mus kawm University of Wisconsin-Oshkosh.

Salas pib ua haujlwm nrog cov neeg tsiv teb tsaws chaw tom qab cov neeg sawv cev ntawm Lub Xeev Lub Tsev Haujlwm Saib Xyuas Menyuam Yaus thiab Tsev Neeg tau thov kom nws pab pib txoj haujlwm saib xyuas menyuam yaus tshiab rau cov tsev neeg tsiv teb tsaws chaw. Txoj haujlwm ntawd tau ua rau muaj kev mob siab ntxiv los txhim kho cov haujlwm ua haujlwm thiab cov nyiaj ua haujlwm ntawm cov neeg tsiv teb tsaws chaw.

Thaum muaj 22 xyoos, nws tau los ua tus tsim ntawm Obreros Unidos, lub koomhaum ua haujlwm ua liaj ua teb uas tau thov kom them nyiaj zoo dua thiab kev tiv thaiv ntawm cov liaj teb thiab cov chaw ua haujlwm thoob plaws sab hnub tuaj Wisconsin.

Xyoo 1966, nws tau coj txoj kev taug kev los ntawm Wautoma mus rau Madison - kev txhawb nqa los ntawm César Chavez, uas nws cov neeg ua liaj ua teb hauv California tau nce mus rau qhov tseem ceeb hauv lub tebchaws thaum Grape Boycott nyob rau nruab nrab xyoo 1960.

Xyoo 1969, Salas tau los ua tus thawj coj ntawm Milwaukee-based United Migrant Opportunity Services, uas ua haujlwm los txhim kho kev ua haujlwm, kev kawm, kev noj qab haus huv thiab vaj tse nyob rau cov neeg tsiv teb tsaws chaw.

UMOS tau dhau los ua tus thawj coj hauv kev txhawb nqa cov neeg ua haujlwm tawm ntawm cov kwj deg tsiv teb tsaws chaw, nyob hauv Wisconsin thiab tsa lawv cov menyuam nyob ntawm no. Txoj hauj lwm ntawd tau pab loj hlob hauv nroog Hispanic cov pej xeem thiab cov zej zog kev lag luam uas tau ua raws.

Salas tau hais tias "Peb yog ib feem tseem ceeb ntawm kev lag luam hauv xeev Wisconsin, suav nrog Green Bay los ntawm txoj kev," Salas hais. 

Thawj Tswj Hwm Patrick Lucey tau teeb tsa lub luag haujlwm hauv 1971 txhawm rau txhawb nqa kev txav mus los ntawm cov tswvcuab hauv lub xeev cov zej zog hais lus Spanish. Nws muab cov npe cov lus pom zoo hais txog kev kawm, kev noj qab haus huv thiab kev pabcuam kev noj qab haus huv, tub ceev xwm thiab kev sib raug zoo hauv zej zog thiab kev ua si.

"Peb ntseeg hais tias tus Thawj Kav Tebchaws lub chaw haujlwm yuav tsum siv nws txoj kev coj ncaj ncees thiab kev nom kev tswv kom tau txais txiaj ntsig zoo tam sim raws li cov zej zog xav tau uas tau piav qhia hauv tsab ntawv ceeb toom no,"

Cov lus pom zoo muab lub ntsiab lus pib, nrog rau lwm yam kev siv zog los ntawm pawg neeg tawm tsam ua rau cov ob hom lus-bicultural education law Hauv xyoo 1991, txoj cai lij choj ua haujlwm tsiv teb tsaws chaw, thiab nkag mus rau lub network ntawm kev pabcuam kev sib raug zoo, Salas tau hais.

Los ntawm cov neeg tsiv teb tsaws chaw mus rau tus neeg tawm suab

Tus neeg nyob hauv Appleton Ernesto Gonzalez tsis tau npaj yuav tsiv los ntawm Texas mus rau Wisconsin, tab sis nws suav nws tus kheej ntawm cov neeg uas lawv lub neej tau hloov pauv los ntawm txoj haujlwm UMOS tau ua hauv Wisconsin cov liaj teb.

Gonzalez, 70, loj hlob los ua ib tug thib peb tiam neeg tsiv teb tsaws chaw ua liaj ua teb. Nws pog thiab lwm tus hauv nws lub zos tuaj rau Wisconsin xyoo 1950s txhua lub caij ntuj sov los ua haujlwm qoob loo hauv Bear Creek. Nws tau koom nrog cov neeg tsiv teb tsaws chaw thaum nws muaj 18 xyoo xyoo 1970.

Gonzalez tus tij laug nyob hauv Wisconsin tom qab ntsib nws tus poj niam. Tom qab Gonzalez kawm tiav tsev kawm ntawv hauv San Antonio thiab tau sib yuav, nws tus tij laug tau hais kom lawv tuaj rau lwm lub caij ntuj sov kom tau nyiaj txaus los nyob hauv San Antonio. Nws los, tiam sis ib nrab ntawm txoj kev npaj ntawd yeej tsis tshwm sim.

"Peb tsis tau nyiaj txaus," Ernesto Gonzalez hais. "Yog li, peb tsuas nyob, thiab nyob, thiab nyob."

Tom qab peb xyoos ntawm kev ua liaj ua teb, UMOS tau pab Gonzalez nrhiav txoj hauv kev tshiab.

Thaum kawg Ernesto Gonzalez pab pib Casa Hispana, Menasha-based nonprofit uas pab cov neeg Mev, feem ntau hauv Calumet, Outagamie thiab Winnebago counties.

“Peb tau txais kev nkag tebchaws ntau nyob rau sab qaum teb. Cov neeg los ntawm thoob plaws lub ntiaj teb tau tsiv mus rau hauv, "Ernesto Gonzalez tau hais. "Peb tau sau qee tus thawj coj Hispanic, thiab peb tau pib lub koom haum no."

Cov cim ntxiv tom ntej

Emmanuel Vargas, 19, yog tus tub ntawm Mev cov neeg tsiv teb tsaws chaw uas tuaj rau Green Bay xyoo 2003.

Nws txiv ua haujlwm ntawm JBS meatpacking cog thiab nws niam ntawm Bay phuam. Vargas tsev neeg nyob nrog nws niam tais yawm txiv thaum nws loj hlob tuaj. 

Emmanuel Vargas poses rau ib daim duab ntawm Tsev Kawm Qib Siab Kev Lag Luam hauv tsev kawm ntawv ntawm Northeast Wisconsin Technical College hauv Green Bay, Wis., thaum Lub Peb Hlis 8, 2022. Vargas tab tom kawm digital media. (Samantha Madar / Green Bay Xovxwm-Gazette)

Nws tau hais tias "Kuv ua tsaug uas kuv niam kuv txiv tau ua haujlwm hnyav kom muaj lub ru tsev ntawm peb lub taub hau, muaj peev xwm ua haujlwm, thiab tau txais zaub mov thiab dej rau kuv," nws hais.

Qhov kev ua haujlwm hnyav no tau ua rau nws ua neej nyob hauv Asmeskas, ib tus siv skating hauv plawv nroog, ncaws pob lossis ncaws pob hauv tsev.

Nws kuj loj hlob los saib YouTube vloggers thiab streamers - xav paub seb lawv hloov txoj haujlwm ua haujlwm li cas. Nws ua rau nws paub tias nws tuaj yeem nrhiav haujlwm ua ib yam dab tsi uas nws nyiam, thaum tseem txhawb nqa nws tsev neeg.

Lub caij nplooj zeeg kawg, nws tau pib kawm digital media technology ntawm Northeast Wisconsin Technical College hauv kev cia siab ntawm kev ua haujlwm hauv kev tsim cov yeeb yaj kiab.

Vargas tau hais tias "Yuav ua tau kom ua tiav qhov kev npau suav thaum yau - nws yog Vajtswv txoj haujlwm thiab nws yuav pab tau zoo heev nrog kuv tsev neeg, kuv thiab kuv lub neej," Vargas hais.

Ariel Perez yog tus tshaj xov xwm ua lag luam rau Green Bay Press-Gazette. Koj tuaj yeem ncav cuag nws ntawm APerez1@gannett.com lossis saib nws qhov profile Twitter ntawm @Ariel_Perez85. Hu rau Benita Mathew ntawm bmathew@gannett.com. Ua raws nws ntawm Twitter ntawm @benita_mathew.

Creative Commons License

Rov luam tawm peb cov ntawv dawb, hauv online lossis luam tawm, raws li daim ntawv tso cai Creative Commons.

Nrov dab neeg los ntawm Wisconsin Watch